ژاک لکان، زبان و ناخودآگاه

در این مقاله، مـا دیـدگـاه لکان را دربارة زبان و ناخودآگاه بررسی می‌کنیم .دیدگاه‌هایی که برگرفته از تئوری‌های «فروید» است. ژاک لکان برای ناخودآگاه ذهن انسان ساختاری شبیه به ساختار زبان قائل است. یعنی همان رابطه دال و مدلول حاکم در نظام زبانی که در ساختار ناخودآگاه ذهن نیز وجود دارد. به عبارت دیگر، همچنان که بکارگیری دال‌هایی همچون اصوات و کلمات، زنجیره‌ای از مدلول‌ها یا معانی را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کنند، ناخودآگاه ذهن نیز در تماس با دال‌هایی همچون مزة خوراکی‌ها، رایحة برخی اشیاء یا اشخاص و یا دیدن بعضی از تصاویر، خاطراتی را از گذشته به صورت مدلول‌هایی در ذهن ما بیدار می‌کند. پیش از لکان، ساختارگرایانی همچون کلود لوی- استروس نیز، برای تمامی فرایندهای اجتماعی، از جمله زبان، ساختاری بنیادین قائل بودند که غالب اوقات به شکل ناخودآگاه باقی می‌ماند. درست همانند زبان که زنجیره‌ای از واحدهای نشانه‌ای و نمادین را تشکیل می‌دهد، ناخودآگاه انسانی نیز مجموعه‌ای از عناصر نشانه‌ای را که حاصل امیال ارضاء نشدة فرد است، همچون کدها و رمزگان زبانی درخود ذخیره می‌کند. لکان به تآسی از فروید، میان سه مفهوم «نیـاز»،«کشش» و «میل» تفاوتی اساسی قائل است؛ و در حالی که مفهوم نخست را یک نیرویی فیزیکی قلمـداد می‌کند، برای دو مفهوم دیگر فرایندی روانشناختی قائل است. لکان فرضیة «عقدة ادیپ» را وارد نظام زبانی می‌کند. از دیدگاه او وقتی‌که کودک متولد می‌شود، در فضایی رقابتی با پدر، برای تصاحب مادر قرار می‌گیرد، حال این کودک یرای رقابت با پدر باید در همان نظام نمادینی که پیش‌تر پدر وارد آن شده، حضور یابد و از زبان به عنوان ابزاری برای ایجاد این گفتمان استفاده کند. این مقاله تلاشی است تا چگونگی تشکیل گفتمانی را با حضور عنصر زبان به عنوان نظامی نمادین نشان دهد، نظامی که در ذهن کودک شکل گرفته تا او را در فضایی رقابتی با پدر برای تصاحب مادر قرار می‌دهد.